Kanuni devrinde bir sefirin hatıraların Fransız Ogier Gheselin de Busbecq Türkler ilgili hatıratında atalarımızla ilgili olarak aşağıda ki satırları naklediyor.
“Türkler insanlarda meziyetin babadan oğula irs yoluyla intikal ettiğine bir miras gibi elde edildiğine inanmazlar. Bunun kısmen Allah’ın bir ihsanı, kısmen de çalışmanın zahmetin, gayretin bir mükâfatı telakki ederler.
İşte bu suretle Osmanlı İmparatorluğunda şevket ve makam, idari mevkiler, liyakat ve maharetin mükâfatıdır. Namussuz, tembel, atıl, bilgisiz olanlar hiçbir zaman yüksek mevkilere tırmanamazlar. Hakir ve zelil bir halde kalırlar.
Osmanlıların neye teşebbüs ederlerse muvaffak olmaları bütün dünyada hâkim olabilmelerinin sebebi hikmeti budur.
Bizim tatbik ettiğimiz hükümlerse tamamen aksinedir. Bizde şahsi liyakat ve iktidara yer verilmez. Her şey bizde doğuşa bağlıdır. Yüksek mevkilere getirilecek adamlar, hangi nesilden gelmiş ona bakılır.
Şimdi siz benimle birlikte geliniz. Sarıklı başlardan teşekkül eden şu muazzam kalabalığa gözlerinizi çeviriniz. Hepsi bembeyaz, pırıl pırıl esvapları! İşgal ettikleri mevki ne olursa olsun herkesin esvabı aynı biçimde idi. Teferruattan, lüzumsuz işlemelerden ari idi. Hâlbuki bizim elbiselerimizde sadelikten eser yoktur. Teferruat içinde boğulmuş, lüzumsuz işlemeler elbisenin maliyetin fiyatını çok yükseltmiştir.
Dayansa bari ne gezer. Bizim elbiselerimiz çok pahalıya mal olur, üç gün içinde de bozulur.
Türklerin esvapları uzundur; topuklarına kadar iner. Bu biçim esvaplar yalnız gösterişli olmakla kalmıyor, insanın boyunu da uzun gösteriyor. Bizimkiler o kadar kısa ve dardır ki, insanın vücudunun biçimini meydana çıkarıyor. Vücudun girintisi çıkıntısı hep dışarıda. Bunları gizlemek her bakımdan daha iyi olurdu şüphesiz….
Bu muazzam kalabalık içinde imrenilecek diğer bir nokta da sessizlik ve disiplindir. Hiçbir bağırışma, gürültü, uğultu yok… Hâlbuki bizde birkaç kişi bir araya geldi mi gürültüden durulmaz.”
Bunları bizden biri söylese galiba yanlış söylüyor batı medeniyetini anlatıyor deriz. Ama söyleyen bir Fransız ve içimizden demeye dilim varmıyor ama çoğunun küfürle yâd ettiği atalarımız Osmanlının hususiyetlerinin çok azı.
Birde bu günkü torunları olan bizlere bakın. Onların tırnağı bile olamayacak haldeyiz.
